طی سال‌های اخیر، نقص‌های متعددی در زمینه تنظیم‌گری تجارت خارجی توسط سازمان توسعه تجارت مشاهده شده است. این موضوع نشان می‌دهد که ساختار و فرآیندهای موجود در این سازمان نیازمند بازنگری و تغییرات اساسی است، به‌ویژه در خصوص فراهم آوردن امکان تصمیم‌گیری سریع و مؤثر برای نهادهای مسئول در حوزه تجارت خارجی.
بر اساس وظایف تعریف‌شده برای سازمان توسعه تجارت، این نهاد باید به‌صورت جامع و یکپارچه، توسعه و تقویت تجارت خارجی کشور را دنبال کند. هدف اصلی آن، افزایش سهم بازارهای صادراتی ایران با استفاده از تعاملات سازنده با ذی‌نفعان داخلی و بین‌المللی، به‌ویژه بخش خصوصی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است.
از دیگر وظایف این سازمان، برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تسهیل و توسعه تجارت خارجی است. اما با وجود گذشت سال‌ها از تأسیس سازمان توسعه تجارت، همچنان مشکلات و چالش‌های جدی در این حوزه وجود دارد که مانع از تحقق اهداف آن شده است.
مشکلات ساختاری سازمان توسعه تجارت
در سال‌های اخیر، تجارت خارجی ایران با چالش‌های متعددی از جمله تحریم‌ها مواجه بوده است. با اینکه تحریم‌ها یکی از عوامل مهم فشار اقتصادی محسوب می‌شوند، اما عدم توانایی سازمان توسعه تجارت در تسهیل فرآیندهای صادرات و واردات نیز از جمله عوامل افزایش هزینه‌های تجارت خارجی است.
با بررسی عملکرد سازمان توسعه تجارت می‌توان دریافت که نه‌تنها این سازمان در تسهیل فرآیندهای تجاری موفق نبوده، بلکه در مواردی با تغییرات ناگهانی در سیاست‌های صادرات و واردات، مشکلات بیشتری را نیز به وجود آورده است.
ناکارآمدی مدیریت ثبت سفارش
یکی از وظایف اصلی این سازمان، مدیریت سامانه جامع تجارت و نظارت بر ثبت سفارش‌های وارداتی و صادراتی است. هرچند مدیریت ثبت سفارش اهمیت زیادی دارد، اما به‌تنهایی برای دستیابی به اهداف سازمان کافی نیست. به‌خصوص در مواقعی که تصمیمات نادرست یا فشارهای خارجی باعث انحراف از مسیر اصلی تنظیم‌گری تجارت خارجی شده است.
علاوه بر این، عدم وجود قدرت تصمیم‌گیری کافی در این سازمان موجب شده که تغییرات موردنیاز در فرآیندهای معیوب به‌سختی و با تأخیر انجام شود.
چالش‌های تجارت خارجی: کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای و چند نرخی بودن ارز
یکی از مشکلات مهم در حوزه تجارت خارجی، استفاده نادرست از کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای است که به‌عنوان ابزاری برای سوءاستفاده در صادرات و واردات به کار می‌رود. این کارت‌ها به صادرکنندگان امکان می‌دهند تا از تعهدات ارزی خود سر باز زنند یا در حوزه واردات، ارز بیشتری نسبت به نیاز واقعی خود دریافت کنند.
با وجود اینکه این چالش در سال‌های اخیر به یکی از معضلات اصلی تجارت خارجی ایران تبدیل شده است، همچنان شاهد عدم اقدامات مؤثر برای مقابله با آن هستیم. عدم اختیار و قدرت کافی سازمان توسعه تجارت در تصمیم‌گیری‌های کلان، از دلایل اصلی این مشکل است.
ضرورت تغییر در ساختار سازمان توسعه تجارت
برای حل مشکلات موجود، سازمان توسعه تجارت نیازمند ایجاد اختیارات بیشتر در زمینه تنظیم‌گری تجارت خارجی است. این سازمان باید بتواند به‌جای تمرکز بر مسائل روزمره، به حمایت از تولید واقعی و توسعه صادرات بپردازد. همچنین پیشنهادهایی مانند اولویت‌دهی به بازارهای صادراتی جدید، از جمله بازار آفریقا، می‌تواند به توسعه بازارهای صادراتی ایران کمک کند.
در نهایت، اصلاح ساختار این سازمان و فراهم کردن قدرت تصمیم‌گیری برای آن، از اولویت‌های مهم در مسیر توسعه و تسهیل تجارت خارجی کشور است.
